Newsletter
Contact
Contact us
0123.456.789- visit@notch.com
Tasting Room
550 Greene AveBrooklyn, NY 11216Hours
Tasting Room
11 AM – 5:30 PM daily
Café Service
11 AM – 5:00 PM daily
Restorasyon Süreci
Ahtamar kilisesi bir önceki bölümde de ayrıntılı olarak anlattığımız gibi M.S. 915-921 yıllarında Mimar Manuel tarafından yaptırılmış ve Ortaçağ Ermeni sanatının en güzel eserleri arasında yer alan yapı özellikle figürlü kabartmalarıyla Ermeni mimarisinde eşsiz bir konuma sahiptir.58 Kilisenin güneydoğusundaki şapel, 1296–1336 tarihlerinde, batısındaki jamadun (cemaat evi) 1793 tarihinde, güneyindeki çan kulesi ise 18.yüzyıl sonlarında ilave edilmiştir. Kuzeyindeki şapelin tarihi ise bilinmemektedir. Yapı ilk yapımında saray kilisesi olarak inşa edilmiş fakat sonradan manastır kilisesine dönüşmüştür.
Doğudaki birçok Ermeni anıtı ile beraber Ahtamar Kilisesi’nin de 1951’de hükümet emriyle yıkımı kararlaştırılmış, 25 Haziran 1951’de başlatılan yıkım çalışması o dönemde genç bir gazeteci olan ve tesadüfen olaylardan haberdar olan Yaşar Kemal’in müdahalesiyle durdurulmuştur. Bu tarihten sonra yıllar boyu bakımsız kalan kilise 2005–2007 döneminde T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde, Türkiye Ermenileri ve Ermenistan ile ilişkilerin geliştirilmesine yönelik bir adım olarak restore edilmesine karar verilmiştir.
Kilisenin restorasyonu için uzman restoratörlerin yanısıra, mimar Yakup Hazan, ve yüklenici firma sahibi Cahit Zeydanlı’nın ricası ile çalışmaya katılan Ermeni asıllı mimar, Zakaryan Mildanoğlu’nun da katkıları ile restore edilmiştir. Yine Cahit Zeydanlı’nın ricası ile İtalyan asıllı Konservasyon ve Konsildasyon Uzmanı UNESCO görevlisi Paulo Pagnin de katkılarını ortaya koymuştur. İtalyan asıllı Konservasyon ve Konsildasyon Uzmanı UNESCO görevlisi Paulo Pagnin restorasyon çalışmaları sırasında yaptığı açıklamada, burada çalışmalara katkı sağlamaktan onur duyduğunu dile getirmiş ve dünyaca bilinen bu yapının restorasyonunda önemli sorumluluk taşıdıklarını bu nedenle gerekli özenin gösterilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Pagnin, kilisede incelemelerde bulunduktan sonra taşların temizliğinde kullanılacak kimyasal maddelerin belirlenmesi ve taşların temizlenmesi konusunda rapor hazırlamış, bu rapor doğrultusunda çalışmalar yürütülmüştür.
Restorasyon çalışmalarıyla, kilise içindeki ve dışındaki figürlerin ortaya çıkarılmış, çatılar temizlenmiş, kilise içindeki freskler ortaya çıkarılmış, zemin döşenmiş, pencereler takılmış ve jamaton kısmı düzeltilmiştir. Kilisenin onarımında kullanılan taşlar Tatvan’dan çıkarılmıştır. Çalışmalar sırasında kilise dışında bazı oda yapıları ortaya çıkarılmıştır. Kilisedeki din adamlarına ait olduğu belirlenen odalar, projede yer almadığı için firma tarafından restore edilememiştir. Çalışmalarda 5 kişilik uzman kadronun bulunduğu ve yapılan işe göre işçi sayısı değiştiği bilinmektedir. Kilisenin restorasyonu, çevre düzenlemesiyle beraber 2 milyon 600 bin YTL’ye mal olmuştur. Çevre düzenlemesi olarak yapının bulunduğu adadaki iskeleler yenilenmiş, yürüme yolları yapılmıştır. Ayrıca, adaya giriş ücretli olduğu için kilisenin çevresine bilet satış gişeleri, bekçi kulübeleri, tuvaletler, hediyelik eşya satış yerleri ve kilisenin arka kısmına kafeterya inşa edilmiştir.64 Ahtamar kilisesinin restorasyon çalışmaları 30 Mart 2006’da tamamlanmış fakat yapının anıt müze olarak açılışı 29 Mart 2007’de Türk ve Ermeni heyetlerinin katılımlarıyla gerçekleşmiştir.
Kilisenin açılış törenine dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç’un yanı sıra Türkiye Ermeni Patriği Mesrob Mutafyan, Ermenistan Kültür Bakanı yardımcısı Gagik Gürciyan, yaklaşık 30 ülkenin Büyükelçileri ve Ermeni cemaatinin temsilcileri katılmıştır.
Öte yandan Ermenistan sınırı kapalı olduğu için karayoluyla Gürcistan üzerinden Türkiye’ye gelen Ermeni heyeti, ziyaretleri süresince Kars’ta ikamet etmişler ve Oniki havariler kilisesi başta olmak üzere çeşitli yapıları gezmişlerdir. Kars’ı çok beğendiklerini söyleyen Ermeni yetkililer sadece Ahtamar kilisesinin açılış töreni için Türkiye’ye gelmediklerini, gelecekte ortak projeler yapmayı planladıklarını vurgulamışlardır. Ahtamar kilisesinin açılışı için Türkiye’ye gelen Ermeni heyetinde arkeolog ve mimarlar da yer almıştır. Kilisenin ziyarete açılış töreninde, Ahtamar anıt müzesinin açılışını protesto etmek isteyen ve aralarında Türk Kamu-Sen, Türk Eğitim- Sen ile Türk Sağlık-Sen şube başkanlarının da bulunduğu 5 kişi açılış töreninde gözaltına alınmıştır. Ahtamar kilisesi anıt müzesinin açılış töreni, ünlü piyanist Tuluyhan Uğurlu’nun konseriyle başlamış, tören konuşmalarıyla devam etmiştir. Ermeni Patriği Mesrob Mutafyan konuşmasında, 90 yılı aşkın bir süredir ibadethane olarak kullanılmayan kilisenin aslına uygun biçimde restore edilmesinin sevindirici olduğunu söylemiş ve kilisede yılda bir kez ayin yapılmasını istediğini ve bunun adaya ziyaretçi çekebileceği görüşünü belirtmiştir.
Dönemin Kültür ve Turizm bakanı Atilla Koç ise açılış konuşmasında; Ahtamar kilisesi anıt müzesinin Van’ın tanıtımına olumlu katkı sağlayacağını vurgulamış ve konuşmaların sonrasında müzenin açılış kurdelesini, bakan Atilla Koç, Ermeni bakan yardımcısı Gagik Gürciyan ve Patrik Mesrob Mutafyan birlikte kesmişlerdir. 29 Mart 2007’de anıt müze olarak açılışı yapılan Ahtamar kilisesi günümüzde halen ziyarete açıktır. Müze; Fransız, Ermeni ve Türk olmak üzere birçok millet tarafından ziyaret edilmektedir. Kilise günümüzde ibadete kapalı durumdadır. Ahtamar kilisesi anıt müzesinin açılışı, Türkiye’de, Ermenistan’da ve dünyada olumlu birçok tepki almıştır.
Proje Çalışmaları
Ahtamar Manastırı’nın Kutsal Haç Kilise bölümü rölöve, restitüsyon ve restorasyon proje hazırlama çalışmaları Kültür Bakanlığı, Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü tarafından 2003 yılında başlatılmıştır. Yakup Hazan Mimarlık Limited Şirketi tarafından kilisenin rölöve, restitüsyon ve restorasyon hazırlanarak, Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 2004 yılında onaylanmıştır.
Kilisenin güneyinde yer alan müştemilat bölümü tamamıyla yıkık ve toprak altında kaldığından, yapı mimari özellikleri hakkında bir bilgi mevcut değildi. Van Valiliği İl Müze Müdürlüğü başkanlığından ve Dr. Mimar-Sanat Tarihçisi Şahabettin Öztürk’ün bilimsel sorumluluğunda 24.03.2006 ile 25.08.2006 tarihleri arasında kazı çalışmaları yapılmıştır.
Ahtamar Adası’nın deniz ulaşımı, tarihi kilisesinin kuzey ve güney yaya ziyaretçi ilişkisini sağlamak, yapı bölümlerini gezmek ve rekreasyon alanlarının oluşturmak amacıyla, Çevre Düzenlenme Projesi, bakanlık teknik elemanlarınca hazırlanmıştır. Hazırlanan projeler, Van Kültür Varlıklarının Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 2007 yılında onaylanmıştır.
Kilise bilim kurulu ve ilgili birimlerce alınan karar kapsamında kazı sonucu ortaya çıkan mimari duvarlar, kum torbaları ile desteklenerek koruma metodu tercih edilmiştir. Ancak, bir yıl sonra ortaya çıkan yapısal sorunlara kalıcı bir çözüm oluşturmak amacıyla, alanın yeniden rölöve restitüsyon ve restorasyon projelerin hazırlama ihtiyacı doğmuştur. Bu kapsamda Van Valiliği İl Özel İdare Sekreterliği tarafından Ahtamar Kilisesi Müştemilat bölümü rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmıştır. Uygulama projeleri Işık Proje İnşaat Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi ve kazı bilimsel başkanı Dr. Mimar-Sanat Tarihçisi Şahabettin Öztürk’ün teknik danışmalığında hazırlanan projeler, Van Kültür Varlıklarının Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 2012 yılında onaylanmıştır.
Hazırlanan müştemilat restorasyon projesinde, 1-Tamamlanma, 2-Kısmı Tamamlama ve 3-Mevcut Durumu Onararak Korumak üç alternatiflerden, bölge kurulu Mevcut Durumu Onararak Korumak Projesi’nin uygulamasına karar vermiştir.
Restorasyon Çalışmaları
Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın tarafından 2005 yılında ihalesi yapılan Akdamar Kilisesi Restorasyon İşi, Kartalkaya Proje İnşaat Ticaret Limited Şirketi ile Er-Bu İnşaat Kolektif Şirket ortaklığı tarafından alınarak, uygulama çalışmaları 25 Mayıs 2005 tarihinde başlatılmıştır.
Restorasyon çalışmalarına başlamadan önce can ve mal güvenliğini sağlamak amacıyla, Akdamar Kilisesi ve çevre diğer yapıların mevcut yapısal durumları incelenerek, gerekli tüm önlemler alındı. Onarımlarda kullanılacak yeni taşlar özgün taşlar ile uyumları dikkate alınarak, Van, Tatvan ve Ahlat'taki taş ocaklarının yer tespiti yapıldı. Özgün harç ve sıva numuneleri uygun kimya laboratuvarlarında hazırlanan harç birimlerine bağlı kalarak, Fransa'dan ithal edilen "hidrolik kireç" ile birlikte onarımlarda kullanıldı.
Akdamar Kilisesi, Müştemilat Bölümü ve Çevre Düzenleme Proje restorasyon ve uygulama amaçlı çalışmalarında, yaklaşık 85 ton kaya, 1250 ton kum, 2000 ton su, 75 ton hidrolik kireç ve yedi ton taş tozu kullanıldı. Malzemenin kara ile ada arasındaki deniz ulaşımı dört adet tekneler ile sağlandı. Adaya ulaştırılan malzeme 100 m. uzunluğundaki raylı yük vagonlar ile restorasyon alanına taşıması yapıldı.
Kilisenin en üst çatı ve dış cephesine rahat ulaşım sağlamak amacıyla, yaklaşık 30 m. yüksekliğinde ahşap iskeleler, beden duvarlarına temas ettirilmeden inşa edildi. Ana yapının çatısında yapılacak uygulamalar için paraşüt iplerinden oluşan özel bir kafes sistemi ile taşların stabilite dayanım testleri uygulandı. Kilise dış cephe ve çatılarındaki bitkiler fiziksel ve daha sonraları yapıya zarar vermeyecek kimyasal yöntemler tatbik edilerek, temizlik ve köklerini kurutma çalışmaları yapıldı. Kilisenin diğer yapıların örtü sisteminin mevsimsel olarak oluşacak kar ve yağmur sularının olumsuz bir şekilde etkilenmemesi için, drenaj ve izolasyonu çalışmaları yapıldı. Kilisenin kubbe örtüsünün merkezine 450 kg. ağırlığında haç kaidesi ve iki metre yüksekliğinde 110 kg. ağırlığındaki metal haç yerleştirildi. Kilise yapısının güneydoğusundaki Stephanos Şapeli'nin XIX. yüzyılı başlarında oluşan deprem sonucu yıkılan tonoz ve diğer yapı bölümlerinde kısmı tamamlama ve konservasyon çalışmaları yapıldı (Belli ve Başpaydar Belli, 2017: 491-505).
Akdamar Kilisesi'nin dış beden duvarlarındaki süsleyen rölyefler, yapıyı çepeçevre dolaşan dört rölyef kuşağının taş üzerine büyük bir ustalıkla işlenmiş, çeşitli konular yer almaktadır. Bu konulardan bazıları; Yunus Peygamberin denize atılması, Hz. Adem ve Hz. Havva'nın cennetten kovulmaları, Hz. Davut ve Goliat'ın mücadelesi, Hz. Meryem ve kucağında Hz. İsa, Aslan ininde Daniel figürleri, ateşte üç İbrani genci v.b. dini içerikli temalı süslemeler mevcuttur. Süslemelerde IX. ve X. yüzyıl Orta Asya Türk sanatının Abbasi sanatının etkisi de yer yer işlenmiştir. Cephe taş kabartma süslemelerinde 13 memeli hayvan, 12 kuş kullanılmıştır. Bunlar; Aslan, Kaplan, Panter, Sığın, Kızıl Geyik, Ceylan, Yaban Koyunu, Vaşak, Domuz, Bozayı, Tilki, Tavşan ve Yaban Keçisi, Toy Kuşu, Ötücü Kuğu, Suna, Kınalı Kekliğe, Bıldırcın, Kaya Kartalı, Şahin, Atmaca, Küçük Kerkeneze, Kızılgagalı Dağ Kargası, Tavus Kuşu ve Beç Tavuğu figürleri cephelerin değişik yerlerde mevcuttur. Akdamar Kilisesi'nin dış cephesindeki bu süslemeler özellikle günün farklı zaman dilimlerinde farklı renkler almaktadır. Cephe temizlik ve onarımında hem yeni taşların kullanılmasında hem de yüzey çatlaklar ve kırıkların tamamlanmasında, renk farklılıkları dikkate alınarak ayrı ayrı harçlar hazırlanarak uygulaması yapıldı (Adızel, Kızıroğlu, Belli ve Belli, 2015: 169-177).
Kilise ve Çan Kulesi yer kaplaması dışındaki tüm bölümlerde özgün döşeme ile Van'a özgün bazalt taş arasında beş santim derz boşluğu bırakılarak yeni taşlar yerleştirildi. Kilisenin iç mekânındaki uygulamaları yapılabilmesi amacıyla kurulan ahşap iskelenin duvar yüzeyindeki renkli fresklere ve yer döşemesindeki özgün bazalt kaplamlara zarar vermemek amacıyla tampon alanları oluşturuldu ve ahşap dikmeler altlık olmak amacıyla kum torbaları yerleştirildi.
İç duvar yüzeyindeki renkli freskler adadaki nem oluşumu ve yarasaların olumsuz etkisi ile zarar görmüştür. Fresklerin onarımı fiziksel ve kimyasal olarak onarım ve koruma müdahaleleri yapıldı. Kilisenin doğu duvarında apsis bölümünde zamanla üzeri bilinçli olarak mavi boya ile kapatılan altı aziz figürü, yeniden ortaya çıkartıldı. Fresklerin orijinal dokusu içinde dökülen kısımlara onarımında İtalya'dan getirtilen özel boyalar ile rötuş yapıldı. Onarım aşamalarında yapının nemden oluşabilecek olumsuz etkisinden korumak amacıyla İngiltere'den getirilen özel bir kimyasal madde ile özellikle duvarların zemine yakın olan bölgelerinde tatbik edilerek, yapının nem ve rutubet korunması sağlandı. İç mekân güney duvarındaki Kral Locası ile jamatun içerisindeki kuyunun çevresi paslanmaz çelik ve cam lamine malzemeden oluşan korkuluk imalat yapıldı.
Kilise ve batı jamatun bölümlerinin kapı ve pencere doğrama kayıt ve kanatlarında ceviz ağacı kullanıldı. Kilisenin üst kotundaki ve kubbe kasnağındaki dikdörtgen formlu pencere camlarına iki santim çapında delikler açılarak, iç ve dış hava sirkülasyonu oluşması, kuşların iç mekâna girişi ve zararlı etkileri engellendi. Akdamar Kilisesi, çevresinde kar ve yağmur sularının yapıya zarar vermemesi amacıyla kapalı drenaj çalışması yapılarak, suları yapıdan uzaklaştırılması yapıldı.
Kazı Çalışmaları
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Van Valiliği İl Müze Müdürlüğü gözetiminde ve çeşitli meslek disiplinlerden oluşan on bir kişilik uzman ekip ile bilimsel kazı çalışmaları, 24.03.2006 ile 25.08.2006 tarihinde yapılarak tamamlandı. Kazı, Van Müze Müdürü Ahmet Mete Tozkoparan başkanlığı, Dr. Şahabettin Öztürk’ün bilimsel sorumluluğunda dört uzman Arkeolog, üç Mimar, üç uzman Sanat Tarihçisi, bir uzman Fotoğraf sanatçısı, beş kalifiye ve 15 işçiden oluşan ekip ile yapıldı.
Kazı çalışmaları toplam 3.435 m2’lik bir alandan gerçekleştirildi. Yürütülen kazı çalışmaları sonucunda; Kilise ana yapısının güneyinde, daha geç dönemlerde inşa edilmiş dikdörtgen planlı merkezi bir avlu etrafında sıralanmış mekânlar ortaya çıktı. Kilisenin güneyindeki avlunun batı bölümünde kalan ve güney-kuzey istikametinde manastıra ait iki katlı 13 hücre odası, avlunun güneyindeki servis bölümüne ait 11 mekan, avlunun doğusunda bulunan sarnıç ve altı mekandan oluşan Ruhban Okulu’nun kazıları tamamlanarak temizlik ve düzenleme çalışmaları yapıldı (Öztürk, 2015, 160-170). Kazı çalışmalarında Ruhban Okulu’nun batı giriş kapısı önünde, üç parça halide kalker taş üzerine Eylül 1884 tarihli Ermenice yazılmış bir kitabe ile Urartu dönemine ait farklı ebat ve özelliklere sahip üç adet çivi yazlı taş bulundu.
Kazı çalışmalarında sonucundan beş adet envanterlik eser, 20 adet etütlük eser ve yivli, sırlı, kazıma bezemeli düz v.b. seramik parçaları, metal parçalar, ahşap parçalar gibi malzemelerden oluşan amorf eserler bulundu. Kazılarda ortaya çıkan hafriyat manastırın güney ve batısınadaki uygun alanlara taşınmıştır.
Çevre Düzenleme
Ahtamar Adası’nın genel coğrafik yapısı, doğal kaya üzerinde engebeli topoğrafik bir alandan oluşmaktadır. Adaya ulaşım deniz yolu ile güney ve kuzeydeki iki liman ile sağlanır. Bakanlık teknik elemanlar tarafından hazırlanan Çevre Düzenlenme Projesi’ne mevcut limanların onarımı ve yenilenmesi yapılmıştır.
Çevre Düzenleme Projesi’nde yaya ulaşım, güney-kuzey bilet gişe ve turnikeleri, bekçi güvenlik odası, bay ve bayan wc’ler, kapalı oturma yerleri, kafeterya ve hediyelik eşya satış dükkânları yer almaktadır. Ayrıca, ada da Van Gölü’nde yüzmek amacıyla soyunma-giyinme kabinleri, travers ahşap oturma alanları, çöp kovaları, doğu seyir terası ve bayrak direği ile engelli asansör çevre projesi kapsamında yer almaktadır.
Tarihi kilise ve çevresindeki yapılar ve çevre ulaşım ilişki sağlayan yolların bir bölümü basamaklı merdiven şeklinde düzenlenmiş, özgün moloz taş kaplamalı yolun bakım ve onarımı yapılmıştır. Yeni yapılan yaya ulaşım yolu ise taş kaplamalı, yer yer travers ahşap ve urgan korkuluk olarak düzenlenmiştir. Çevre Düzenleme Projesi’nin uygulaması, kilise müştemilatının mevcut hali ile korunmasına yönelik proje ile birlikte 2009-2011 yıllar arasında yapılmıştır. Ahtamar Kilisesi’nin elektrik enerjisi ihtiyacının karşılamak amacıyla 2010 yılında Kalkınma Bakanlığı, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı’nın maddi katkıları güneş panelleri adanın güneybatı bölümüne yerleştirilerek, elektrik ihtiyacı sağlanmıştır.
Adanın muhtelif bölgelerinde yapılan sondaj çalışmalarında bulunan yeraltı suyunun acı ve kullanılacak nitelikte olmadığı ortaya çıktı. 2018 yılında Van Büyükşehir Belediyesi VASKİ tarafından kara ile ada arasındaki 4.100 m. uzunluğunda göl içerisine su borusu döşenerek, adadaki tatlı su ihtiyacı sağlanmıştır.
Final Çalışmalar
Van Gölü Havzası’nın en önemli anıtsal eserlerinden biri olan Ahtamar Kilisesi’nin onarım, kazı ve çevre düzenleme çalışmaları tamamlanarak il, bölge, ülke ve dünya kültürel mirasına önemli kazanımlar sağladığı bir gerçektir. Akdamar Kilisesi’nin 31 Temmuz 2006 tarihinde açılış törenine, dönemin Kültür ve Turizm Bakanı, Sayın Atilla Koç başta olmak üzere, Türkiye Ermeni Patriği Sayın Mesrob Mutafyan, Ermenistan Kültür Bakanı yardımcısı Sayın Gagik Gurciyan, yaklaşık 30 ülkenin Büyükelçileri, Ermeni cemaatinin temsilcileri ve özel davet ile birçok kişi katılmıştır.
Tören birlik ve beraberlik, hoşgörü mesajları verilerek tamamlanmış, yapının müze olarak kullanılmasına, yılda bir gün ibadete açılarak ayin yapılmasına olanak verecek şekilde düzenlenmesine karar verilmiştir. Atılan bu adım, yüzyıllarca aynı coğrafyayı paylaşmış, ortak evrensel değerlere sahip iki eski kültürün, kültürel bir miras sayesinde ilişkilerinin iyileşmesine vesile olması açısından son derece büyük bir önem taşımaktadır. Kiliseyi yılın farklı zamanlarında ziyaret etmek isteyen yerli ve yabancı ziyaretçiler bölgenin kültür turizminin gelişimine katkı sağlarken, ayin için kente önceden gelen ve oradaki turistik işletmeleri kullanarak turizmi hareketlendiren ziyaretçiler ise din turizminin canlanmasını sağlar. Koruma ve onarma işlemleri sadece belli yapılar üzerinde değil, farklı uygarlıklar, dönemler, inanışlara ait maddi ve manevi kültürel miraslarla yapıldığında asıl amacına ulaşabilir.
Ahtamar Kilisesi, sahip olduğu mimari özellikleri ile restorasyon sonrası günümüzde yıllık yaklaşık 200 bin yerli ve yabacı turistin ziyaret edilmektedir. UNESCO tarafından Dünya Tarih Mirası içinde kabul edilen Ahtamar Kilisesi, restorasyon ve konservasyon alanında uzman 50 kişilik bir ekip tarafından, Venedik Tüzüğü’nün ilke ve prensiplerine bağlı kalınarak gerçekleştirilmiştir.
Fotoğraflar
Rölöveler
1884 Restorasyonu
Ahtamar Kilisesi’nin Osmanlı II. Abdülhamid Han döneminde restore edildiği, kilise içinde ermenice bir tabletin bulunmasıyla ortaya çıkmıştı. Bu tabletin aslı Van Müzesi’nde, replikası ise halen Ahtamar Kutsal Haç Kilisesi’nde bulunmaktadır. Tabletteki yazının bire bir tercümesi şu şekildedir:
Ulu Osmanlı Hakanı İkinci Hamidin padişahlığında, Gatoğoshane ve okul ki temelden inşa edildi, ithaf ediyorum çok muhtaç milletime. Eskiden beri büyük bir arzu duymama rağmen, meşguliyetlerimin çokluğu buna izin vermemişti vermedi. Benim için bütün bunlar mukaddestir. Bu manevi binadan ışık saçılsın, ilimperver Ermeni çocukları benim yaslı halkımın acılarını gidermeye çalışsın.
Rışdunikli Der Haçadur Gatoğigos. İsanın kulu. Bendenizden esirgemeyiniz duanızı.
