Ermeni Krallığı
Ahtamar Şehri ve Vaspurakan Krallığı
Orta Çağ’da Van yöresi ve tüm Doğu Anadolu, ağırlıklı olarak Ermeni sülaleleri üzerinde etkili olan güçlü ailelerin kontrolü altındaydı. Zamanla bu ailelerden ikisi öne plana çıktı. Bunlardan biri Ani kentinden Bagratuni ailesi, diğeri ise Riştuniler üzerinde egemenlik kurmuş olan Artzurini ailesi. Orta Çağın başlarında Vaspurakan adıyla anılan Van gölü havzası, Riştunilere ait bir bölgedir. Artzurini ailesi Van Gölü’nün güneyindeki Ruştini topraklarınn bir bölümünü alarak, bölgeye yerleşmiş; kısa bir zamanda da Van Gölü’nün doğusundaki Urmiye Gölü’ne, kuzeyde Ağrı (Ararat) Dağı’na ve güneyde Zap Suyu’na kadar olan tüm Vaspurakan topraklarına yayılmışlardır.
Orta Çağ’ın başlarında, Van bölgesinin hakimiyetine dair Roma İmparatorluğu, Part ve Sasani Devletleri arasındaki mücadelenin sonunda, Doğu Roma’nın galip geldiği ve 4. Yüzyılda Bizans olarak adlandırılacak Doğu Roma ordularının Van’ı ele geçirdiği bilinmektedir. Ancak bu mücadelenin devam ettiği dönemde, bölge üzerinde üçüncü bir güç olan İslam ordularının Hz. Ömer zamanında 641 yılında bölgeye girdikleri belirtilmektedir. Emeviler zamanında bölge hakimiyet altına alınarak merkez Dvin olmak üzere bir emaret haline getirilmiştir. Buranın idaresi için gönderilen valiler daha çok vergi işleriyle uğraşmışlar ve eyaletin iç işlerine de Ermeni asilzadeler bakmıştır. Abbasiler vali olarak atadıkları bu Ermeni asilzadeler vasıtası ile bölgeyi Armenia/Ermeniye adı altında idare etmişlerdir.
İslam egemenliğinin tam olarak sağlamlaştığı Abbasiler döneminde Arap valilerin baskılarının artması üzerine bölgede çok sayıda isyan baş gösterir. Bu isyanların bastırılmasında Türk hükümdarları görevlendirilir. 851 yılında Van yöresinde Vaspurakan Prensi Aşot’un çıkardığı huzursuzluklar Türk komutanı Boğa El-Kebir’in müdahalesiyle bastırılarak yörede huzur yeniden sağlanır. 862 yılında Armenia’ya vali olarak atanan Ali B. Yahya çıkan bu Ermeni isyanlarını önlemek ve Bizans İmparatorluğu’nun Ermeniler üzerindeki etkisini yıkmak için, Bagratuni ailesinden Aşot B. Simbad’a “İşhanlar İşhanı” unvanı vermiştir.
890 yılında Azerbeycan valiliğine tayin edilen ve bölgedeki Sâcoğulları adlı Türk hakimiyetinin kurucusu olan Muhammed el-Afşin zamanında, Van yöresinde Simbat bin Aşot bulunmakta ve Abbasiler’e vergi vermekteydi. Simbat, Abbasiler’e karşı, Bizans İmparatoru IV. Leaon ile anlaşınca, Muhammed El-Afşin ve Bagratuni hanedanın arası açılır. Bunun sonucunda El-Afşin Ardzuruni hanedanını yanına çekerek, Bagratuni hanedanını mağlup etmiştir.
Van Gölü havzası, Arzurini hanedanına mensup Vaspurakan prensi Grigor Derenik’in ölümünden sonra oğulları Aşot Sargis, Hacik-Gagik ve Gurgen arasında paylaşılmıştır. Afşin bu karışıklıklardan faydalanarak üç oğlu da kendine tabi kılmıştır.
908 yılında Abbasi halifesi Muktedir, Van Gölü’nün güney doğusundaki Vaspurakan bölgesinde yaşayan Ardsruni prensi Gagik'e taç̧ giydirerek krallık unvanı vermiştir. Vaspurakan sözcüğü, Sasani dilinde “En yüksek, en soylu sınıf” anlamına gelmektedir. Eski adı Vostan olan Gevaş̧'ı merkez edinmiştir. Prenslik, iç işlerinde serbest, dış işlerinde Abbasilere bağlı kalmıştır.
Abbasi Halifesinin Gagik’e krallık ünvanı vermesinin ardından yaşanan barış döneminde, iki kardeş Gagik ve Gurgen Vostan ve Ahtamar’da geniş çaplı imar çalışmalarına başlarlar.
Prens Gagik ile aynı soydan gelen Ermeni tarihçi Thomas Ardzuni, Kral Gagik’ten bir kahraman olarak bahseder. Barış yanlısı, merhametli ve sanata değer veren bir yönetici olduğunu vurgularken, onun döneminde krallığın ne denli büyük bir zenginlik içinde olduğunu anlatır. Yine Ardsuni’ye göre Gagik’in en sevdiği yapılar Ahtamar Adası’nda yer alan kilise, saray, manastır, kasaba, çarşı ve limandır ve tüm yapılar bizzat Gagik’in kendisi tarafından tasarlanmıştır. Vostan’ı merkez edinen Vaspurakan Krallığı, işte bu dönemde Van Gölü çevresinde pek çok eser inşa ettirmiştir. Vaspurakan Krallığı sınırları içerisinde yer alan Ahtamar Adası’nda bulunan Ahtamar Kutsal Haç Kilisesi’nin yapımına ise Gagik’in hükümdarlığa başlamasından yedi yıl sonra 915 yılında başlanır ve kilise 921 yılında tamamlanır.
Vaspurakan Krallığı, Gagik’in 937 yılındaki ölümünün ardından zayıflamaya başlar. Bizans kralı II. Basil ve Kral Senekerim arasında 1021 yılında yapılan bir anlaşmayla krallık olmaktan çıkar ve Bizans İmparatorluğu’nun doğu vilayetlerinden biri haline gelir.
Minyatür sanatçısı Dzerun'un 1391 yılında Ahtamar'daki keşişleri resmettiği çalışması.
Kral Gagik'in göz alıcı tasarımı
Ahtamar Sarayı
Kral Gagik’in taslak çalışmalarına da katıldığı saray, dikdörtgen bir temel üzerine inşa edilmiştir. Altın yaldızlı kubbelerinin altında, göz alıcı bir iç mekân tasarımı ve altın kaplama bir taht vardı. Bu muhteşem saray, tarihçede şu sözlerle betimlenir: “Kireç harcı ve taş bloklardan oluşan üç ayak kalınlığındaki duvarlarıyla, bakır ve kurşun karışımı bir kütleyi andıran saray, temelden çatıya doğru sanki kendiliğinden yükseliyor, taşıyıcı sütunlar yok; bu yapı gerçekten de bir mucize, hayal gücünü aşıyor. Kemerli nişler, köşeler, akıl almaz geçitler göz kamaştırıyor; gökyüzü kadar sarsılmaz kubbelerin altın süslemeleri ışıl ışıl parıldıyor: Bu kubbeleri seyretmek isteyenin, bir hükümdara saygı sunarcasına şapkasını çıkarması gerekir; ancak o zaman, boynu tutuluncaya dek bu eşsiz renk cümbüşünü seyre dalabilir. Sarayın mimarisi öylesine şaşırtıcı ve olağanüstü ki, tek bir odasını bile saatlerce inceleyen okumuş biri, ne gördüğünü tam olarak kavrayamadan saraydan ayrılır. Prensin tüm görkemiyle oturduğu altın kaplama taht, gözleri ışıl ışıl saray oğlanları, dizi dizi çalgıcılar ve gruplar halinde duran göz alıcı kızlarla çevrili. Ayrıca, kınından çıkarılmış kılıçlarıyla bekleyen askerler, her an savaşmaya hazır savaşçılar, orada burada aslanlar ve başka yabanıl hayvanlar, değerli taşlarla süslenmiş kuşlar da göze çarpıyor. Orada bulunanların hepsini tek tek saymak ve anlatmak gerekse, hem anlatan hem de dinleyen bitkin düşer. Akla hayale sığmayacak kadar güzel olan bu sarayın kapıları da çok zarif ve ince işlemeli; bu iki kanatlı kapılar açılınca içeriye hafif bir meltem doluyor; kapıların tümü sanki tek bir örnekten türetilmişçesine birbiriyle uyumlu.”
Anlatılan bu muazzam yapı ne yazık ki günümüze kadar yaşamayı başaramamış, hatta ondan tek bir iz bile kalmamıştır. Yalnızca sarayın yakınında inşa edilen kilise ayakta kalmayı başarmıştır. Mimarı Manuel, Thomas Ardzuni’ye göre “öyle bir adamdı ki, bilgisi ve yeteneğiyle kiliseyi mimari açıdan bir baş yapıt haline getirmeyi başarmıştı.”
Gerçekten de Orta Çağ Ermeni sanatının en güzide ve önemli eserlerinden biri olan bu Kilise günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış; Kral Gagik ve Keşiş Manuel bize paha biçilemez tarihi ve kültürel bir miras bırakmıştır.
Bir tepe gibi yükselen Ortaçağ Ermeni Sarayları günümüze ancak yıkık dökük bir şekilde ulaşabilmiştir.
Sarayın, kilsenin güney girişinin tam karşısında konumlandığı düşünülmektedir. Ancak günümüze ulaşamadığı için hakkında pek fazla araştırma yapılamamıştır.
Ermeni Krallığı
Ahtamar Kutsal
Haç Kilisesi Tarihçesi
Ahtamar Adası’nın güneydoğusunda yer alan Holy Cross (Kutsal Haç) Kilisesi, 908 tarihinde çeşitli yapı bölümlerinden oluşan kilisenin ana yapısı Vaspurakan Kralı olan I. Hacik Gagik Ardzruni tarafından 915-921 tarihleri arasında mimar Manuel’e bir saray kompleksinin kilisesi olarak yaptırılmıştır. Ardzruni Sülalesi’nin tarihini anlatan Thomas Ardzruni yazdığı eserinde, Gakik’in Ahtamar Adası’nda tasarımını bizzat kendisinin yaptığı ve inşaat sırasında nezaret ettiği saray, kilise ve surların beş yıl gibi kısa bir sürede bitirildiğini ayrıntılı bir şekilde bildirmektedir.
Vaspurakan Krallığı Bizans İmparatoru II. Basil tarafından 1021-1022 yılında ortadan kaldırılmış ve son kral Senekerim 40.000 Ermeni ile birlikte Sivas kısmen de Kayseri civarına göç ettirilmiştir. Vaspurakan Krallığı’nın ilhak edilmesiyle birlikte (12 kale, 4400 köy, 115 manastır) Ahtamar Adası’ndaki Kutsal Haç Kilisesi bir saray kilisesi olmaktan çıkmış ve manastıra dönüştürülmüştür.
1021 yılında Vaspurakan Krallığı ortadan kalkınca 1113 yılında ana yapıya çeşitli bölümler ilave edilerek bu tarihten 1895 yılına kadar bölgedeki Ermeni Patrikliğinin merkezi haline gelmiştir. 12. Yüzyıl sonlarında yapıya birkaç yeni yapı bölümü eklenerek bir yapı kompleksi haline gelmiştir. 16. Yüzyıldan sonra sivil yerleşimin bulunmadığı adada, Kutsal Haça adanmış bir Ermeni manastırı varlığını sürdürmüştür. 19. Yüzyılın sonlarına kadar üç yüz civarında keşişin ikamet ettiği manastır, 1895 ve 1915 olaylarından sonra terk edilmiştir. 1918’de ada terk edilince manastır yapıların tümü yıkılmış, kilise ve diğer yapı bölümler ise harap olmuştur.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın tarafından 2005 yılında restorasyon çalışmaları başlayarak Ahtamar Kilisesi ana yapısı, kilisenin batısında yer alan jamatun bölümü, güneydoğusu ve kuzeydoğusunda yer alan şapellerin restorasyon çalışmaları tamamlanmıştır. Kilisenin hemen güneyinde yer alan ana mekânı tamamlayıcı bölümlerini ortaya çıkartmak amacıyla bilimsel kazı çalışmaları ise 24.03.2006-25.08.2006 tarihleri arasında tamamlanmıştır. Yapılan kazı çalışmaları yaklaşık 3.435 m2’lik bir alanı kapsamaktadır. Kazılarda kilisenin güneyinde yer alan avlu çevresine sıralanmış hücre odaları bölümü, servis bölümü, sarnıç ve ruhban okulu bölümü ortaya çıkartılmıştır.
19.yy'ın sonlarına ait bir Ahtamar Kilisesi Gravürü, Patkerazart
19.yy'ın sonlarına ait Gevaş açıklarından Ahtamar Adasına bakış.
Ahtamar Patrikliği’nin tarihi (921-2019)
Ahtamar Patrikliği Kronolojisi
921 / Ahtamar’ı özerk bir piskoposluk bölgesi olarak ayakta görmek isteyen kral Gagik’in ısrarı üzerine Katolik Kevork, kralın yeğeni Yeghishe’yi Ahtamar’ın başpiskoposu olarak atadı.
927 / Kral Ashot Yerkat'ın (demir) Bagratouni ve rakibi Ashot Shapouhian'ın Dvin şehrini Arap emirinin boyunduruğundan kurtarması için yaptığı girişimlerden sonra Patrik'in koltuğu, güvenlik nedenleriyle Dvin'den Ahtamar’a aktarıldı.
928 / II. Ashot Bagratouni'nin ölümünden sonra Gagik, Patrik'i görevlendirme hakkını kendinde gördü.
943 / Patrik'in koltuğu Ani yakınlarındaki Argina kentine aktarıldı.
966 / Tüm kuzey Ermenistan'ın Patrik'i olmayı hedefleyen Piskopos Stephen, Ahtamar’a sürgün edildi.
1112 / Kaynaklardan veya haberlerden yoksun geçen uzun bir sürenin ardından Patrik Basil, Ani'den kaçtı ve en yüksek dini otoriteye sahip olduğu Ahtamar’da koruma talep etti. On beş yaşındaki Gregory'i halefi olarak atadı.
1113 / Basil öldü ve diğer beş rahip tarafından desteklenen Piskopos David, kararlarına karşı ayaklanarak kendini Patrik ilan etti.
1114 / En az 2.500 kişilik genel bir rahip ve feodal meclisi David’i aforoz etti, ancak kararlarını yürürlüğe koyamadı ve David görevini yapmaya devam etti.
1165 / Tayini mümkün bir Stephen, Patrik olarak görevlendirildi.
1200-1225 / Sefedinian’ın güçlü feodal beylikleri Ahtamar bölgesinin hükümdarları oldu.
1227 / Patrik II. Stephen Narekatsi, Van Gölü kıyısındaki Devaboynu köyü yakınlarındaki Diriliş manastırında bulunan bir "kaçkarın" ifade ettiği şekilde öldü.
1272 / Kral Sefedin’in ilk oğlu III. Stephen Sefedinian, Patrik olarak atandı.
1276 / Vapurakan bölgesinde, yazar Romanos tarafından düzenlenen bir el yazmasında, Patrik Stephen ve Kraliçe Zabel'in oğlu Leo’dan bahsedildi.
1291 / Metsop bölgesindeki bir köyde bulunan Diriliş kilisesindeki bir yazıtta, kilisenin kurucusu, peder Abraham, Patrik Stephen ve kral Arghoun-Han'dan bahsedildi.
1293 / Ayrıca Patrik Stephen’ın Varag Manastırındaki bir el yazmasında da adı geçti.
1293-1307 / Bu yıllar boyunca Anavarza Gregory, Kilikya Kralı Hetoum ile yazışmalar yaparak Patrik Gregory tarafından verilen Ahtamar Patrik'inun aforoz kararını iptal etmeye çalıştı. Aynı dönemde, Ahtamar’ın Patrik'i Zacearía idi.
1296 / Patrik Zacearía, Siounik başkenti Stephen Orbelian'la olan dostane ilişkisiyle hatırlandı.
1297 / Ahtamar’da, kopyalanmış bir İncil metninde Patrik Zacearía’dan bahsedildi.
1303 / Ahtamar'lı tarihçi David, Artzruni hanedanlığının yıkılış tarihini yazdı. Patrik Zacearía ve Stephen Orbelian'dan da bahsedildi.
1336’ya kadar / Patrik Zacearía'daki Kutsal Haç kilisesinde, biri batıya, diğeri doğuya bakan iki « gavit¹ » vardı. Lim adasındaki S. George kilisesinin ve manastırın diğer eserlerinin yapımının başlangıcı olarak da Zacearia gösterilebilir.
1336 / Muhtemelen bu yıl Zacearía’nın yeğeni Stephen, Patrik olarak atandı.
1340 / Nerses Palients, yazılarında Ermenilere ve Ahtamar Patrik'ina saldırdı; her şeyden önce, Patrik halen hayatta olduğu halde halefinin görevlendirilmesini eleştirdi ve mutlaka Artsruni hanedanına bağlı olması gerektiği yönünde eleştiriler getirdi.
1345 / Sis kentinde (Kilikya) düzenlenen bir sinod² sırasında Ahtamar Patrik'i hakkında Patrik Mkhitar «Başpiskopos» saygısızca konuştu. Tebrizli tarihçi David bile ona “Patrik karşıtı” dedi.
1346 / Patrik Zacearía öldü: yazıtlı mezarı hala adadır. Ülkenin büyük zorluk yaşadığı bir anda, yeğeni David tahta geçti.
1369 / Daha sonra «şehit» olarak bilinecek olan Zacearia, Patrik oldu.
1393 / Patrik Zacearía şehit oldu: şehitlik kısmı, halefinin kardeşi David olarak gösterildiği Khlat’lı Gregory’nin şiirine konu oldu: adada hala ebeveynlerinin anısına bir « kaçkar » vardır.
1409 / Ahtamar Manastırı topluluğunun üyesi olan Tathev’li Gregory, daha sonraları ünlü bir siyasi figür ve ünlü bir edebiyatçı oldu ve kötü bir şekilde konuşmak ve Ahtamar Kattolikos'unu aforoz etmek durumunda kaldığında bununla sınırlandırılmadı.
1410 / Tathev’li Gregory'nin izinden giden Patrik James, Ahtamar’ın aforoz edilmesini onayladı ve aynı zamanda Sis (Kilikya) Patrik'inu da aforoz etti. Ancak Tathev’li Gregory, Kadchberouni bölgesinin piskoposunu Ahtamar’dan ayıramadı.
1431 / Kürt Peri-bek, adayı ve Ahtamar bölgesini fethetti. Patrik David, iki yıl boyunca Mokk bölgesindeki Ourants köyüne sığındı ve barış anlaşmasını müteakip Ahtamar’a geri döndü.
1434 / David, halefi Zaccaria'yı görevlendirdi.
1441 / Tüm Ermenistan'ın Patrik'i Kirakos, Ahtamar Patrik'inun aforozunu iptal etti.
1459 / Ghlidj-Aslan'ın eziyet ve talanlarına karşı güçsüz kalan Patrik Zaccaria, bölgeyi kurtarmayı başaran ve yasayı ve düzeni yeniden kuran Pers kralı Dchanshah'ın yardımını istedi.
1460-1461 / Büyük bir sinod, Edchmiatzin’i, Makrak Gregory’in isteklerine karşı çarpışan Virap’in Kirakos’u olarak seçilen bir Patrik koltuğu olarak yeniden tesis etti. Kirakos’un yerine kendisi geçtikten sonra, Kral Dchahanshah'dan aldığı büyük hediyeler sayesinde Patrik Zaccaria, hem Gregory'yi sürgün ettiği Edchmiatzin’in hem de Ahtamar'ın Patrik'i olma hakkını elde etti.
1460-1500 / Oldukça güvenilir bir kaynaktan edinilen bilgiye göre, Ahtamar Patrik'inun kısa bir süre için Edchmiatzin’in yargı yetkisini elinde bulundurduğunu biliyoruz.
1461 / Bu yılda kral Dchanshah ile Khlat (Ahlat) Dchahangir sultanı arasında bir anlaşmazlık yaşandı. Dchanshah, Khlat'ı fethetti ve Baghesh (Bitlis), Sason ve Taron'a karşı yürümeye hazırlandı, ancak Zaccaria bir felaketten korktu, kendisini arabulucu olarak gösterdi ve Dchanshah'ı kendi topraklarına dönmeye ikna etti.
Aralık ayında Dchahanshah, birkaç yerel isyanı bastırmak için Şiraz ve Kerman'a karşı yürüdü. Oğlu Hasen-AI], Edchmiatzin'in hazineleri karşılığında fidye olarak kullanmak için esir almak amacıyla Zaccaria'ya karşı bir komplo düzenledi: Komployu öğrenen Zaccaria, hazinelerle birlikte Van'a kaçtı ve Mahmat-Bek yakınlarında sığınacak yer aradı. Dchahanshah'ın kayınbiraderi, Ahtamar’a kadar kendisine eşlik etti.
1462 / Zaccaria, hazineleri Ahtamar manastırında bıraktı ve daha sonra bu kentin başpiskoposu olarak seçilecek olan yeğeni Stephen ile birlikte Edchmiatzin'e döndü.
1464 / Patrik Zaccaria, Edchmiatzin'de zehirlendi ve yerine Ahtamar'da Stephen, Edchmiatzin'de ise Aristakes geldi.
1466 / Patrik Stephen'ın kuzeni Smbat, Dchahanshah'in yardımı ile Vapurakan kralı oldu; ama hükümdarlığı hiçbir zaman siyasi bir öneme sahip olmadı.
1467 / Stephen, kısa bir süreliğine Edchmiatzin Patrik'inu fethetmeyi başardı, ancak daha sonra bağımsızlığını yeniden tasdik etti. Bu yıl içinde kral Dchahanshah öldü; oğlu Hasan Bek, Ahtamar ile ilgili olarak oldukça olumsuz bir siyasi duruş benimsedi: aslında küçük Vapurakan hükümdarlığı ortadan kaldırıldı.
1473 / Bu tarihten itibaren savaşlarla, felaketlerle ve siyasi mücadelelerle dolu yeni bir dönem başladı. Pers, Mezopotamya, Azerbaycan ve Ermenistan kralı Ouzoun-Hasan Agh-Ghoyanllou, Derchan şehri yakınlarında Osmanlılar tarafından ağır bir şekilde mağlup edildi.
1489 / Patrik Stephen öldü ve yerine Smbat Kralının oğlu Zaccaria geldi.
1490-1495 / Bu süre boyunca, daha sonraları Şah İsmail adıyla hüküm sürecek olan, Kral Uzun Hasan'ın yeğeni, kralın yeğenini mucizevi bir şekilde katliamdan kurtaran Şeyh Haydar ile birlikte Ahtamar’da konuk oldu.
1491 / Tebriz’li Emir Sofi, Ahtamar’ı fethetme girişiminde başarısız oldu.
1496 / Bu tarih, muhtemelen Patrik Stephen'ın öldüğü ve yerine Atom'un geçtiği bir tarihti.
1499 / Gölün buzla kaplı olmasından faydalanan bölgedeki Kürtler, Ahtamar manastırını ve çevresini istila ederek çok sayıda Türk ve Ermeni'yi kovdular ve katlettiler.
1500 / Kral Şah İsmail, aralarında Vapurakan bölgesinin de bulunduğu birçok bölgeyi fethetti. Bu yıl içinde, 1473'te başlayan karışıklıklar sona erdi.
1510 / Bu kısa dönemde, John ve ardından Gregory, Patrik oldu; Gregory yaklaşık otuz yıl boyunca kilisenin lideri olarak kaldı ve diğerlerinin yanı sıra önemli bir edebi faaliyetin meyvesini bıraktı.
1512 / Yazar Joseph tarafından düzenlenen bir İncil’de Kral Şah İsmail ve Patrik John'dan bahsedildi.
1534 / Osmanlı Türkleri, Pers kralı Şah Tahmasp'a karşı verilen uzun savaşların sonunda Ermenistan'ın tamamını ve ayrıca Vapurakan bölgesini fethetti.
1544 / II. Gregory, bu yıl içinde Ahtamar’ın Patrik'i oldu ve yaklaşık kırk yıl boyunca hüküm sürdü.
1586 / Bu tarihten itibaren, küçük Gregory olarak adlandırılan Patrik III. Gregory, muhtemelen 1612 yılına kadar hüküm sürdü.
1606-1660 / Bu süre boyunca dikkate değer kesin bir tarihsel olay yaşanmadı. Sis (Kilikya) Patrik'indan gelen bir mektuba istinaden, bu yıllar içinde Ahtamar ve Edchmiatzin Patrik'i arasında önemli bir ilişki kurulduğunu biliyoruz. Edchmiatzin Patrik'i Phillip (1632-1655), nüfuz alanını Ahtamar Patrik'ina kadar genişletmeyi başardı.
1661-2 / Ahtamar Patrik'i Martiros, Türk-Pers savaşının yarattığı karmaşadan faydalanarak, Van, Berkri, Ardjesh, Khlat, Baghesh, Moush ve Hoshap piskoposluk bölgelerinin Edchmiatzin'den alınıp Ahtamar’a verilmesini isteyerek Fatih Sultan Mehmet Han’a döndü. Ancak, Edchmiatzin Patrik'i tarafından da aynı şekilde rahatsız edilen padişah, ikincisi lehine bir kararname çıkardı.
1669 / Patrik John Toutioundchi, depremde yıkılan Varag manastırında restorasyon çalışmaları yaptı.
1670 / Patrik Peter'in öldüğü tarih, Ahtamar mezarlığında bulunan mezarı üzerine yazıldı.
1671 / Patrik Peter'in halefi Stephen, bu tarihi taşıyan bir İncil’de anımsatıldı.
1677 / Mokk bölgesindeki Dasht köyünün kilisesinde düzenlenen bir İncil’de Karapet, Patrik Phillip'in halefi olarak anıldı.
1681 / Her ne kadar resmen görevlendirilmese de Thomas, Ahtamar'ın Patrik'i idi.
1682 / Bu yıl içinde Patrik Thomas, Edchmiatzin Patrik'i Yeghiazar tarafından alındı ve Ahtamar Patrik'i olarak onaylandı.
1696 / Edchmiatzin Patriku Nahapet, aralarındaki kişisel kırgınlık nedeniyle Ahtamar Patrik'i Thomas’ı görevden aldı ve yerine piskopos Avetis’i görevlendirdi.
1697 / Patrik Thomas, Dursun Paşa'nın yardımıyla karşılık verdi ve Edchmiatzin Patrik'inun isteklerine aykırı bir şekilde Sahak Artsketsi'yi halefi olarak atamak suretiyle Van kentinin piskoposluğunu aldı.
1698 / Atandıktan yalnızca dört ay sonra Sahak Artzketsi öldü.
1699 / John Ketzouk 1704 yılına kadar Patrik oldu.
1705 / John’u, Patrik I. Hayrapet takip etti, ancak yalnızca iki yıl hüküm sürdü.
1707 / Patrik Hayrapet öldü ve yerine 1711 yılına kadar Gregory geçti.
1720 / John Hayots-Dzoretsi, Patrik olarak seçildi.
1725 / Arberd Manastırı'nda yazılan bir kitapta, Hizan Patrik'i Gregory’nin, özellikle Akhavank Manastırı'nda sayısız mimari esere imza attığı hatırlatıldı.
1736 / Sparakertli Nicholas, Patrik olarak seçildi. İktidara geldikten sonra manastırın kültürel yaşamına büyük destek verdi.
1743 / Patrik Nicholas, manastırın ve Ahtamar Patrik'inun dini etkisini yeniden genişletmeye başladı. Bu nedenle, Van, Baghesh ve Moush piskoposluklarının bağlı oldukları kentten tekrar Ahtamar’ın yetki alanına döndürülmesi için padişahtan bir kararname almak üzere peder Alexander’ı İstanbul’e gönderdi. Fermanı alan Peder Alexander, bu piskoposlukta halihazırda toplanmış olan ve Edchmiatzin Manastırı elçisine teslim edilmesi gereken tüm mallara ve vergilere el koydu.
1746 / Edchmiatzin Manastırı'nın tepkisi gecikmedi. Patrik Lazzarus, İstanbul mahkemesini şiddetle protesto etti ve kentin Ermeni patriği James'in yardımıyla Edchmiatzin Patrik'i olarak yeni bir görevlendirmede bulunan yeni bir ferman aldı. Ahtamar Patrik'i Nicholas tutuklandı ve hapse atıldı.
1747 / Ahtamar manastırının tüm üyeleri ve bölgedeki diğer pek çok dini otorite, tutuklu Patrik için merhamet dilemek için Patrik Lazzarus'a gitti. Lazzarus kendisini serbest bırakmaya razı oldu, ancak karşılığında Ahtamar manastırını ve Edchmiatzin'e olan etki alanını topraklarına ekledi. Patrik Nicholas ayrıca, vergi, resim, bağış ve diğer gelirlerden gelen tüm malları rakip manastıra vermekle yükümlüydü.
1751 / Nicholas öldü ve halefi, Edchmiatzin ile yapılan anlaşmalara tamamen aykırı bir şekilde bağımsızlığını ilan etti.
1761 / Thomas, Ahtamar’ın Patrik'i oldu; kendisinin hala bağımsız olduğunu ilan etti, ancak zor bir ekonomik durumun ardından, ekonomik destek almak amacıyla Patrik James’le olan eski anlaşmaları yenilemek amacıyla Edchmiatzin’e gitmekzorunda kaldı.
1764 / Edchmiatzin Manastırı’nın öngördüğü anlaşmalara bağlı olarak Patrik Thomas, iki kurum arasında bundan sonra gerçekleşecek ilişkileri düzenleyen bir metin hazırladı.
1783 / Patrik'in ölümü üzerine Karapet, Edchmiatzin'in koltuğuna doğrudan zıt bir tavır aldı, ancak Patrik Luke'un onayını almayı başardı.
1788 / Ancak, Patrik Karapet'in diğer savunmalarını müteakip Luke, her türlü olumlu tutumdan vazgeçip Ahtamar Patrik'i olarak Mark’ı görevlendirdi.
1792-1794 / Bu iki yıl boyunca Ahtamar’ın Patrik'i Theodor oldu.
1796 / Karapet’in yerine geçmesi gereken Patrik Michael, çok sayıda dini içerikli müziğin sembolü oldu.
1803 / Khatchatour Vanetsi, Patrik oldu: yaptığı işler nedeniyle daha sonraları « mucizevi ve kusursuz » olarak anıldı.
1804 / Patrik Karapet kalp krizinden öldü ve Ahtamar mezarlığına gömüldü.
1823 / Haroutioun öldü ve yerine Shatakh'lı John geçti.
1843 / John'un ölümü üzerine, İstanbul Ermeni Patriği, Ahtamar’ın koltuğunun doğrudan İstanbul kentine bağlı olduğu bahanesiyle her ne pahasına olursa olsun yeni Patrik'in seçilmesini engellemeyeçalıştı. Güçlü muhalefete rağmen, manastırın bir üyesi olan Khatchatour Mokatsi, kendini Patrik ilan etti: ancak kısa süre sonra İstanbul padişahı, patriklerin isteklerini yerine getirerek isyancı Patrik'i Nicopoli'ye (Şebinkarahisar’a) sürgüne yolladı.
1846 / Üç yıllık bir sürenin ardından Khatchatour, herhangi bir siyasi faaliyete katılmaması koşuluyla Ahtamar Manastırı'na geri dönebildi.
1854 / Görevi birkaç yıl önce reddeden Gabriel öldü. Yerine Abbot Vardapet Khatchatour geldi.
1858 / Nihayetinde İstanbul Patrikliği ile Ahtamar Manastırı arasında bir anlaşmaya varıldı; ancak, manastırdaki yaşam hala tamamen sakin değildi, çünkü bitmek bilmeyen iktidar mücadeleleri (en şiddetli olanlardan biri Hakob Yedesatsi tarafından gerçekleştirilendi) Patrik Peter Piuolpioul'un çalışmalarını engelliyordu.
1864 / Khatchatour Shiroyan, Patrik Peter'a karşı bir komplo kurdu, sonunda onu öldürdü ve yerine kendisi Patrik oldu.
1868 / Khatchatour Shiroyan, skandal haberlerini engelleyemedi; İstanbul mahkemesine davet edildi ve Patrik Peter'ı öldürmekten yargılandı, ancak suçsuz bulundu. Böylece Patrik olarak devam etmek üzere Ahtamar’a geri dönebildi.
1876 / Khatchatour’a, Osmanlı padişahı tarafından Mecidiye madalyası verildi.
1895 / Patrik Khatchatour öldü ve Ahtamar piskoposluğu, kesin olarak İstanbul Patrikliği'ne bağlandı.
1900 / Ahtamar, 193 kilisenin ve 41 manastırın hepsinde, Uvaash, Shatakh, Nortouz ve Mokk bölgelerine bağlı olan, bir başrahip tarafından yönetilen sıradan bir manastır haline geldi. Khizan kenti ve çevre bölgelerdeki köyler (109 kilise ve 17 manastır), dini merkezleri olarak Ahtamar manastırını gördü.
1917 / Manastır tüm faaliyetlerini durdurdu ve olumsuz siyasi koşullar nedeniyle boşaltıldı.
1951 / Yaşar Kemal ve beraberindeki bir grubun desteği ile Kilisenin yıkılması engellendi.
2005 / Restorasyon çalışmaları başlatıldı.
2007 / Uluslarası törenle 'Anıt Müze' olarak açılışı yapıldı.
2010 / Her yıl bir kez özel izinle düzenlenenen ayinin ilki gerçekleşti.
2019 / Anadolu'nun saklı anıtlarının nadide bir eseri olarak korunmaktadır.
²Konsil, Hristiyanlıkta dinî veya idari anlaşmazlıkları çözüme kavuşturma amacıyla din adamlarının toplandığı kurul. Terim Grekçe "toplantı", "kurul" anlamlarına gelen sinodos kelimesinin Latinceye geçmiş hâli concilium'dan türetilmiştir.
Mimari Detayları İncele
Mimari Detaylar
Newsletter
Contact
Contact us
0123.456.789- visit@notch.com
Tasting Room
550 Greene AveBrooklyn, NY 11216Hours
Tasting Room
11 AM – 5:30 PM daily
Café Service
11 AM – 5:00 PM daily